Maja Stańko
Przemysław Staroń
Wprowadzenie
Zgodnie z definicją Case i Dalley arteterapia, która w literaturze anglojęzycznej coraz częściej nazywana jest artepsychoterapią, jest wykorzystaniem środków artystycznych do wyrażania i przepracowywania trudności, z którymi klient przychodzi na terapię (2006, s.1). Działania arteterapeutyczne mogą być prowadzone przy użyciu różnego rodzaju mediów i przyjmować rozmaite formy. W tym opracowaniu ograniczono się do zagadnienia terapii przez twórczość plastyczną. Zrozumienie terapeutycznego oddziaływania arteterapii jest równoznaczne z udzieleniem odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób terapia z wykorzystaniem środków artystycznych może prowadzić do zmiany w sposobie zachowania, odczuwania i myślenia klienta? Uzyskanie tej odpowiedzi jest ważne zarówno dla osób korzystających z arteterapii, jak i praktyków pracujących w tym obszarze (Darley, Heath, 2008).
Pytanie o działanie arteterapii jest pytaniem bardzo szerokim. Można wyróżnić w nim trzy główne, wzajemnie ze sobą powiązane zagadnienia. Po pierwsze, zawiera pytanie o stosowane przez arteterapeutów metody i narzędzia. Po drugie, dotyczy mechanizmu działania arteterapii. I po trzecie odnosi się do kwestii skuteczności arteterapii jako jednej z form pomocy psychologicznej. Każdy nurt psychoterapeutyczny dysponuje charakterystycznymi dla siebie metodami i narzędziami, mechanizmami (modelami) oraz skutecznością działania. Ich struktura jest ściśle powiązane z teoretyczną koncepcją natury człowieka, która stoi za każdym z podejść (Cierpiałkowska, 2005). W celu zobrazowania tego podziału w kategoriach arteterapii można przywołać przykład metody jaką jest rzeźbienie w glinie trójwymiarowych obiektów. W przypadku pracy tą metodą, mechanizm działania opiera się na konieczności zaangażowania sił fizycznych, które łączy się z rozluźnieniem i ustąpieniem fizycznego napięcia czyli odreagowaniem emocjonalnym. To z kolei wpływa na samopoczucie pacjenta. Wysoka skuteczność tej metody w poprawie samopoczucia pacjentów została potwierdzona u pacjentów psychotycznych, autystycznych i chorujących na choroby nowotworowe (por. Grzesiuk, 2006; Stańko, 2008a). Problematyka mechanizmów działania, stosowanych metod oraz naukowo potwierdzonej skuteczności jest kwestią coraz częściej podnoszoną w kręgach osób zainteresowanych arteterapią (por. Girloy, 2006, Stańko, 2008b).
W niniejszym opracowaniu podjęto rozważania na temat trzech wymienionych wyżej problemów arteterapii. Na początku przedstawione zostaną metody i narzędzia, którymi dysponuje arteterapia. Analiza ta będzie wstępem do przyjrzenia się procedurom prowadzenia badań nad skutecznością tej formy pomocy psychologicznej. Poruszone zostaną problemy związane z prowadzeniem badań naukowych, umożliwiających wyjaśnianie mechanizmów działania oraz opis skuteczności arteterapii. Uwzględniono też ważną kwestię rozbieżności w prowadzeniu badań nad skutecznością arteterapii w Polsce i na świecie. Jako ostatnie przedstawione zostanie zagadnieniemechanizmów działania arteterapii oraz czynników leczących z perspektywy podejścia psychodynamicznego. Refleksja na temat stosowanych w arteterapii metod i narzędzi, mechanizmów jej działania oraz procedur badania skuteczności, oparta na danych pochodzących z literatury pełni funkcję trojakiego rodzaju. Przede wszystkim umożliwia wyjaśnienie sposobu działania arteterapii. Ponadto jest źródłem informacji na temat wartości arteterapii, jako metody leczenia a także wskazuje kierunek przyszłego rozwoju oddziaływań arteterapeutycznych oraz badań naukowych w tym obszarze.
Esencją arteterapii jest proces tworzenia (Case, Dalley, 2006). Do powstania dzieła dochodzi dzięki metodom i narzędziom stosowanym w arteterapii. Arteterapia posiada repertuar metod o wyjątkowej specyfice, która jest jej wyróżnikiem wśród innych form pomocy psychologicznej. Dzięki nim powstaje materiał, który jest podstawą analizy, analogicznie do interpretacji swobodnych skojarzeń lub marzeń sennych w terapii psychoanalitycznej. Materiały plastyczne stosowane na wiele różnych sposobów, mogą odzwierciedlać rozmaite stany umysłu, skrywane uczucia, myśli oraz idee autora dzieła (ibidem). Repertuar narzędzi plastycznych jest bardzo szeroki, jednak najbardziej powszechnymi są papier, ołówek, kredki, farby, glina, tekstylia oraz zasoby naturalne środowiska (por. Karolak, 2005; Buchalter, 2006; Darley, Heath, 2008). Ich opisu dokonuje się na mniejszym lub większym poziomie ogólności, mówiąc na przykład o stosowaniu farb w ogóle lub stosowaniu konkretnych technik (malowanie palcami, przedmiotami itd.). Powyżej przywołano tylko niektóre metody i narzędzia, których opis można znaleźć literaturze. W rzeczywistości jest ich znacznie więcej i repertuar ciągle się rozwija, dostosowując się do współczesnych możliwości technicznych (tj. techniki multimedialne). Wszystkie te materiały różnią się od siebie jakością, sprzyjają odmiennym doświadczeniom i prowadzą do różnorodnych rezultatów w pracy z różnymi uczestnikami.
Jak podają Case i Dalley (2006), przestrzeń arteterapeutyczna oprócz bezpieczeństwa powinna zapewniać także szeroki wybór różnych metod. Decyzja o zastosowaniu danej techniki przez klienta oraz sposobu wyrażenia siebie stanowi istotny element komunikacji. Jednym z najczęściej stosowanych narzędzi jest praca z gliną lub farbami wszelkiego rodzaju, które zapewniają duże możliwości wyrażania emocji. Przykładem nowoczesnej techniki arteterapeutycznej, odwołującej się do procesów neurologicznych, jest tak zwana „sztuka bilateralna” (bilateral art). Wykorzystuje ona zjawiska neurologiczne do leczenia zaburzeń o charakterze nie-neurologicznym. W tej terapii pacjent angażuje zarówno dominującą jak i nie dominującą rękę (a tym samym półkulę mózgową) w proces tworzenia. Samo działanie plastyczne jest odpowiedzią na temat związany z konfliktami i uczuciami pacjenta (McNamee, 2005). Celem tego działania jest uaktywnienie w terapii obu rąk, a tym samym obu półkul mózgowych w pracy nad określonym problemem.
Działania manualne przy użyciu różnego rodzaju mediów należą do grupy metod o charakterze niewerbalnym. Są one oparte są na działaniu, do którego nie potrzebne są słowa. Zazwyczaj jednak metody arteterapeutyczne dopełnione są przez pierwiastek werbalny. Komunikacja za pomocą słów w połączeniu z komunikatem poprzez wytwór uzupełniają się wzajemnie, stając się podstawą unikalnych metody areterapeutycznych. Ilustracją takiego współwystępowania może być popularne narzędzie zwane psychorysunkiem (por. Jackowska 1996). Stosowanie takich metod wymaga zarówno biegłości w posługiwaniu się słowem w komunikacji międzyludzkiej, jak i żywego zainteresowania działaniami przez sztukę (Kramer, 2000).
Omawiając metody i narzędzia arteterapii można dokonać ich rozróżnienia na narzędzia diagnostyczne oraz metody pracy terapeutycznej nad zmianą.Ponieważ w arteterapii aspekt diagnostyczny oraz praca terapeutyczna nie mogą być od siebie oddzielone (ibidem), opisywane wcześniej środki mogą funkcjonować zarówno jako narzędzia oceny diagnostycznej, jak i metody przynoszące efekty terapeutyczne. Podczas specjalnie wydzielonych sesji diagnostycznych poprzedzających pracę terapeutyczną, dane metody mogą być stosowane są w celu zapoznania się z problemami klienta oraz w celu oceny charakteru i stopnia nasilenia trudności, z którymi się on zmaga (por. Kramer, 2000; Case, Dalley, 2006; Case, Dalley, 2008). W trakcie tych sesji, uwaga arteterapeuty skierowana jest na konkretne aspekty zachowania klienta. Takie narzędzia pracy mogą być uzupełnione przez specjalnie utworzony w tym celu arkusz ewaluacyjny. Te same metody i narzędzia mogą być stosowane w celach diagnostycznych również podczas pracy terapeutycznej, kiedy terapeuta przy ich użyciu monitoruje aktualny stan klienta.
W diagnozie, oprócz metod opartych na pracy z materiałem plastycznym i arkuszy ewaluacji w celach diagnostycznych stosuje się również liczne, ustrukturalizowane testy o charakterze projekcyjnym. Największą popularnością cieszą się one wśród arteteraputów amerykańskich. Służą nie tylko do ustalania poziomu funkcjonowania klienta, pogłębionego zrozumienia jego problemów i dostrzeżenia mocnych stron, ale również do formułowania celów leczenia oraz oceny postępów w terapii (Betts, 2005). Przykładami narzędzi tego rodzaju są testy: Rysunek Mostu, Człowiek Zrywający Jabłko z Drzewa, które funkcjonują na podobnych zasadach jak narzędzia typu Test Rysunku Rodziny (Braun-Gałkowska, 2007). Ze względu na standaryzację i arkusze oceny, do ich administracji nie jest wymagane posiadanie kwalifikacji arteterapeuty. Ich przynależność do metod pracy arteterapeutów wynika z faktu, iż podstawą tych testów jest aktywność plastyczna, która charakteryzuje wszystkie metody arteterapeutyczne. Każdy arteterapeuta w swojej pracy może posługiwać się testami projekcyjnymi, ale nie każdy kto posługuje się tymi testami może zostać nazwany arteterapeutą.
Badanie skuteczności arteterapii
Niezależnie od tego czy opisywane powyżej metody służą ocenie diagnostycznej czy pracy terapeutycznej podobnie jak w innych rodzajach psychoterapii, od ich efektywności w dużej mierze uzależnione są globalne rezultaty arteterapii. Z tego względu metody i narzędzia arteterapeutyczne coraz częściej podlegają ewaluacji pod względem stopnia ich skuteczności zarówno w diagnozie jak i w terapii. Zwiększaniu orientacji w skuteczności poszczególnych metod oraz technik terapeutycznych służą badania empiryczne. Obserwacja tendencji występujących na Zachodzie pokazuje pragmatyczne uzasadnienie tego, że warto szukać naukowych odpowiedzi na pytanie, jak to się dzieje, że określona interwencja terapeutyczna, w danym miejscu i czasie przynosi dane rezultaty. Jakie korzyści przynosi badanie wyników każdej z form psychoterapii? Na przykład dzięki badaniom nad skutecznością poszczególnych metod terapeutycznych można ustalić, które rodzaje oddziaływań, metod i strategii mają największą skuteczność w rozwiązywaniu określonych problemów.
Badania nad efektywnością arteterapii są odpowiedzią na wymogi społeczne. Wynikają z nacisków instytucji zainteresowanych skutecznością oddziaływań, ze względu na ich finansowanie (tj. system opieki zdrowotnej) oraz z potrzeb klientów, którzy poświęcają czas, energię i pieniądze na terapię. Ponadto, badania nad rezultatami arteterapii wypływają ze wzrostu świadomości metodologicznej samych arteterapeutów. Pozwalają sprawdzić efekty praktycznych działań i przekazać informacje na temat otrzymanych rezultatów innym osobom. Badania te uwiarygodniają zarówno zawód, jak i konkretne działania arteterapeutów, którzy niekiedy nie cieszą się pełną akceptacją innych grup psychoterapeutów, uznających arteterapię za mniej poważną formę psychoterapii.
Z dokumentacją rezultatów działań arteterapeutów spotykamy się głównie w literaturze anglojęzycznej. W Polsce często obserwuje się pewnego rodzaju niechęć wobec prowadzenia badań nad efektywnością oddziaływań arteterapeutycznych. Nierzadko można spotkać się z opinią, iż każdy arteterapeuta obserwuje w wyniku własnych doświadczeń, że arteterapia jest oddziaływaniem skutecznym i nie ma potrzeby, by dowodzić tego na drodze badań empirycznych. U źródeł takiej postawy może leżeć między innymi przekonanie, że działania twórcze oraz doznania estetyczne mają w sobie „tajemną moc”. Charakteryzują się tak subtelnym sposobem oddziaływania, iż niemożliwe jest opisanie ich językiem empirii. Część osób z kolei utrzymuje, że chociaż badania nad skutecznością konkretnych metod czy narzędzi arteterapeutycznych byłyby przydatne, nie podejmują się takich działań. Niewielkie zainteresowanie badaniami skuteczności i sposobu działania arteterapii może również wynikać z tego, iż przeprowadzanie ich wydaje się bardzo trudnym i skomplikowanym procesem, a nawet niewykonalnym. Skoro jednak badania nad skutecznością innych nurtów psychoterapii są przeprowadzane od wielu lat, arteterapia także może im podlegać.
Wykorzystywane dotychczas procedury badań nad skutecznością psychoterapii obejmują dwa głównie rodzaje praktyk. Jak podaje Lidia Cierpiałkowska (2005) pierwsze z nich, badania typu efficacy, prowadzone są w warunkach laboratoryjnych. Mają na celu wykrycie zależności przyczynowo-skutkowej pomiędzy danym typem interwencji a otrzymanymi rezultatami. Tego typu badania najrzadziej są brane pod uwagę w ramach badania skuteczności arteterapii Ponieważ umożliwia on sprawdzanie konkretnych strategii leczenia oraz ich modyfikację, może warto byłoby podjąć trud zwiększenia ich stosowania także w zakresie arteterapii? Badania typu effectiveness odbywają się w warunkach naturalnych, podczas normalnych sesji terapeutycznych. Umożliwiają one porównanie korzyści, jakie odnoszą pacjenci nie tyle z pojedynczych metod stosowanych w danym systemie, ile z całego procesu psychoterapii w różnych nurtach terapeutycznych. Ten drugi typ badań cieszy się większą przychylnością praktyków. Ponieważ i jeden, i drugi sposób posiada swoje wady i zalety, aktualnie zmierza się ku ich integracji między innymi poprzez badania typu case study, w których analizuje się zmiany u pacjenta w zależności strategii i metod (Howard, 1996; za: Cierpiałkowska, 2005).
Coraz częściej, próbuje się dane na temat działania arteterapii uzyskać również za pomocą metod umożliwiających badanie zmian w strukturach neurologicznych, które są traktowane jako podłoże procesów psychicznych (por. Hass-cohen, Carr, 2008). Jak wskazuje wielu autorów, doświadczenia emocjonalne są ściśle powiązane z ukształtowaniem i funkcjonowaniem struktur mózgowych, które są szczególnie widoczne w przypadku niemowląt (Seigeal, 1999; za: Case, Dalley, 2006). Według Louisa Cozolino (2004) rozwój psychoterapii w sposób pośredni stale był moderowany przez neuronaukę. Każda forma terapii jest skuteczna na tyle, na ile jest powiązana z procesami budującymi i modyfikującymi struktury nerwowe w mózgu (Cozolino, 2004). Wykorzystywanie technik neuroobrazowania do opisu i wyjaśniania zmian w funkcjach i strukturach mózgowych na skutek arteterapii, wydaje się szczególnie silną formą uzyskiwania wiedzy na temat procesów zachodzących pod wpływem zewnętrznego oddziaływania. Ich dużą wartością jest bezpośredni oraz „twardy” w porównaniu z danymi uzyskiwanymi z kwestionariuszy charakter. Do słabości natomiast należy trudność jednoznacznej interpretacji obserwowanych zmian. W praktyce stosowane są one nadal w niewielkim stopniu. Przyczyną mniejszego użycia tego rodzaju form ewaluacji z pewnością jest koszt i dostępność technologii koniecznej do przeprowadzania tego typu badań, z którymi wygrywają bardziej rozpowszechnione metody kwestionariuszowe.
Podsumowując, doniesienia ta temat skuteczności arteterapii najczęściej opierają się na drugiej i trzeciej z opisanych form prowadzenia badań. W arteterapii grupowej zazwyczaj mamy do czynienia z ewaluacją wyników danego programu arteterapeutycznego poprzez porównanie zmian, jakie zaszły u jego uczestników ze zmianami, które zaszły w grupie kontrolnej, czyli grupie pacjentów (klientów), która podlegała innego rodzaju psychoterapii lub pozostawała w warunkach neutralnych, czyli nie brała udziału w żadnych zajęciach. Natomiast o wynikach arteterapii indywidualnej oraz zastosowanych w niej metodach informacje czerpiemy z reguły z opracowywanych przez terapeutów przypadków, nierzadko zebranych w jedną publikację dotyczącą pracy z określoną grupą klientów, np. dzieci (Case, Dalley, 2008). W jednym i drugim przypadku zachodzące zmiany odnotowuje się dzięki początkowemu (przed podjęciem terapii) i końcowemu (po terapii) pomiarowi poszczególnych parametrów funkcjonowania klientów za pomocą metod kwestionariuszowym (ilościowych) lub wywiadów (jakościowych).
Dokonując przeglądu literatury na temat procesu i skutków przeprowadzanych programów arteterapeutycznych przeważnie możemy spotkać się z opisem korzystnych zmian, jakie zaszły w wyniku podjętej terapii. Takie relacje niosą ze sobą ryzyko wywołania ogólnego wrażenia, iż stosowane metody i narzędzia zawsze prowadzą do osiągnięcia zamierzonych celów. W ten sposób nietrudno wpaść w pułapkę jednostronnego postrzegania wyników pracy arteterapeutów. Tak jak w każdej dziedzinie, obiektywna wiedza (lub możliwie najbliższa obiektywizmowi) na temat wyników pracy arteterapeutycznej przynosi najwięcej korzyści wszystkim jej użytkownikom. Dlatego szczególnie cenne zdają się być publikacje, w których oprócz „sukcesów” terapeutycznych ukazywane również są trudności i niepowodzenia w stosowaniu danych metod wobec określonych pacjentów (Yalom, 2006; Case, Dalley, 2008). Brak potwierdzenia skuteczności danego działania lub metody, stanowi równie ważną (a może nawet i ważniejszą) wskazówkę dla dalszej pracy, co potwierdzenie ich skuteczności. Umożliwia bowiem stopniową eliminację niefunkcjonalnych sposobów pracy lub określenie warunków, w których są one nieskuteczne. W sposób pośredni wspomaga również ustalić za pomocą jakich mechanizmów dane sposoby oddziaływania przynoszą pozytywne wyniki.
Mechanizmy oddziaływania arteterapii
Pytanie o mechanizmy oddziaływania arteterapii dotyczy związku pomiędzy działaniem arterapeutycznym a zachodzącą u klienta zmianą. Każdy z paradygmatów powinien posiadać teoretyczne ramy dla mechanizmów oddziaływania psychoterapii, czynników leczących i zmian, jakie zachodzą podczas jej prowadzenia (Cierpiałkowska, 2005). Arteterapia, zapoczątkowana przez Margaret Naumburg (Kramer, 2000) wywodzi się z podejścia psychoanalitycznego. Wprawdzie w czasach współczesnych działanie z zastosowaniem środków plastycznych ma miejsce również w innych szkołach terapeutycznych (poznawczo-behawioralna, systemowa), nadal najbardziej powszechna forma jest oparta na teoretycznych założeniach podejścia psychoanalitycznego i koncepcjach psychodynamicznych (por. Case, Dalley, 2006).
Niezależnie jednak od nurtu terapeutycznego jednym z najważniejszych czynników leczących jest relacja terapeutyczna między terapeutą a osobą uczestniczącą w terapii (Czabała, 1997). Jest to więź między terapeutą a klientem, budowana dzięki akceptacji, empatii i zrozumieniu (Cierpiałkowska, 2006). Jej powstanie jest niezbędne do tego, by inne czynniki leczące mogły się uaktywnić. Darley i Heath (2008) podkreślają, że najważniejszą rzeczą dla powodzenia terapii jest pełna psychiczna, duchowa i fizyczna obecność terapeuty oraz zaangażowanie w to, co dzieje się w danym momencie spotkania. W arteterapii mamy do czynienia jednak z czymś więcej, z relacją trójelementową, która powstaje w toku procesu budowania porozumienia, komunikacji pomiędzy terapeutą, pacjentem i dziełem (Case, 2005; za: Case, Dalley, 2006).
W związku z psychoanalitycznymi źródłami terapii sztuką, najważniejszym elementem w obrębie relacji terapeutycznej, są zjawiska przeniesienia oraz przeciwprzeniesienia (Case, Dalley. 2006). Z przeniesieniem mamy do czynienia, kiedy pacjent reaguje silnymi uczuciami, pochodzącymi z okresu wczesnodziecięcego, na zachowanie terapeuty (ibidem). Dla klienta jest to proces nieświadomy, ale informuje on arteterapeutę o wczesnodziecięcych doświadczeniach klienta i umożliwia zastosowanie odpowiedniej interwencji. W arteterapii praca plastyczna często jest elementem, dzięki któremu i poprzez który dokonuje się analizy przeniesienia i pracy nad nim. Równie istotną funkcję dla postępów w terapii pełni proces przeciwprzeniesienia (Case, Dalley, 2006). Tak jak przeniesiesienie pojawia się ono w relacji z klientem poprzez dzieło. Jest to odpowiedź terapeuty oraz uczucia, jakie się w nim rodzą na skutek interakcji z klientem oraz jego wytworem, w trakcie procesu terapeutycznego.
W arteterapii tak jak w klasycznej psychoanalizie zakłada się również, że leczenie zachodzi dzięki wglądowi, który poszerza świadomość (por. Cierpiałkowska, 2006). Dochodzi do niego poprzez analizę, interpretację i konfrontację, które rozgrywają się w obszarze relacji terapeuta – dzieło – klient. Interpretacja prowadzi do ujawnienia treści wcześniej nieświadomych, przez wyrażenie słowami i zrozumienie tego, co wcześniej było niezrozumiane, a nawet nie było pomyślane (Case, Dalley, 2006). To z kolei prowadzi do lepszego zrozumienia siebie, które odgrywa podstawową rolę w dokonaniu przemiany. Jedną z największych zalet arteterapii jest istnienie dzieła wykonanego przez pacjenta, które jest jednocześnie czymś konkretnym i wieloznacznym. Praca oparta na symbolach (Darley, Heath, 2008), umożliwia dokonywanie o wiele szerszych i bardziej różnorodnych interpretacji niż jest to możliwe w przypadku wypowiedzi werbalnych. Jednakże, jak podają Case i Dalley (ibidem), każda praca jest unikalna i ma charakter indywidualny. Dlatego tylko pacjent może ostatecznie w pełni zrozumieć jej znaczenie.
Tym, co także prowadzi do osiągnięcia zmiany, jest zjawisko katharsis, czyli wspominane już wcześniej odreagowanie emocjonalne. Proces twórczy ułatwia ujawnienie wewnętrznych doświadczeń i uczuć, wyrażonych poprzez medium, zarówno w sposób świadomy jak i nieświadomy (Case, Dalley, 2006). Uwolnienie negatywnych, często tłumionych emocji jest pierwszym krokiem na drodze do zmiany. Dzięki niemu możliwa jest redukcja napięcia i poprawa samopoczucia klienta. Takie wewnętrzne oczyszczenie jest możliwe między innymi dzięki zjawisku projekcji, które zachodzi wtedy, gdy klient zawiera ważne, nieświadome treści natury psychicznej w dziele twórczym. Odreagowanie emocjonalne powiązane jest również ze zmianami o charakterze biochemicznym w organizmie (por. Stańko, 2008).
Powiązanie zwerbalizowanych treści z doświadczeniem niewerbalnym w procesie arteterapii może przekładać się na bardziej zintegrowaną pracę obydwu półkul mózgowych, które w różnym stopniu są odpowiedzialne za poszczególne procesy psychiczne. Możliwe zmiany zachodzące w działaniu mózgu mogą wpływać na modyfikację sposobu myślenia, odczuwania oraz zachowania klienta. Chociaż badanie procesów neuronalnych stanowi rzadziej stosowaną formę badań nad arteterapią, informacje otrzymane do tej pory są obiecujące. Jak donosi Carole McNamee, (2005) pozytywne efekty wspomnianej już wcześniej terapii zwanej sztuką bilateralną przejawiające się zmianami zachowania są skutkiem ”współpracy” lewej półkuli mózgu, która jest odpowiedzialna za rozwiązywanie problemów, mowę i język, z prawą półkulą, która jest wyspecjalizowana w tworzeniu wyobrażeń, mowie niewerbalnej, a także myśleniu holistycznym i intuicyjnym. Wydaje się, że arteterapia w największym stopniu w porównaniu do innych nurtów terapeutycznych ułatwia integrację logicznej i rozumowej wiedzy pacjenta z jego bardziej „emocjonalnymi”, obrazowymi i intuicyjnymi doświadczeniami (McNamee, 2005). Taki mechanizm, może wyjaśnić zasady zachodzenia zmian w odczuwaniu, myśleniu i zachowaniu klienta na skutek pracy terapeutycznej.
Celem niniejszego artykułu była refleksja dotycząca sposobu działania arteterapii. Przedstawiono kwestię narzędzi i metod stosowanych w arteterapii, wskazując na ich walory diagnostyczne i terapeutyczne. Poruszono główne problemy dotyczące mechanizmów leżących u podłoża procesu leczącego, których świadomość stanowi konieczny wstęp do badania jej skuteczności. Wskazano na wartość naukowego badania podstaw arteterapii i empirycznej weryfikacji efektywności stosowanych metod, sugerując, że w dzisiejszych czasach można do tego celu stosować także techniki neuroobrazowania.Niniejszy artykuł stanowi wstęp do rozważań na temat skuteczności metod arteterapeutycznych i sposobów jej pomiaru. Jest refleksją nad możliwościami i skutkami dynamicznego rozwoju tej rozwijającej się w Polsce formy psychoterapii. Badania naukowe nad skutecznością, rozważania nad mechanizmami i stosowanymi metodami arteterapii, czyli szukanie odpowiedzi na pytanie „jak działa arteterapia?” jest potrzebne w dziedzinie czerpiącej wiele z procesów intuicji.
Literatura
A systematic analysisi of art therapy assessment and rating instrument literature. Unpublished dissertation. The Florida State University, School of Visual Arts and Dance.
Braun-Gałkowska, M. (2002). Metody poznawania systemu rodzinnego. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, Katedra Psychologii Wychowawczej i Rodziny.
Buchalter, S. E (2006). Terapia sztuką. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Case, C., Dally, T. (2006). The Handbook of art therapy. New York: Routledge.
Case, C., Dally, T. (2008). Art Therapy with children. From Infancy to Adolescence. New York: Routledge.
Cierpiałkowska, L. (2005). Psychoterapia indywidualna i grupowa. W: H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna, tom I (s. 269-297). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Cozolino, L. J. (2004). Neuronauka w psychoterapii. Poznań: Zysk i Ska.
Darley, S., Heath, W. (2008). The Expressive Arts Activity Book. London: Jessica Kingsley Publishers.
Girloy, A (2006). Hass-cohen, H., Carr, R. (2008). Art Therapy and Clinical Neuroscience. London: Jessica Kingsley Publishers.
Jackowska E. (1996), Z doświadczeń w prowadzeniu psychoterapii grupowej na młodzieżowym oddziale psychiatrycznym, Psychoterapia, 1, 31-38.
Karolak W. (2005), Warsztaty twórcze- warsztaty artystyczne, Wydawnictwo Jedność, Kielce.
Kramer, E. (2000). Art As Therapy. London: Jessica Kingsley Publishers.
McNamee C. (2005), Bilateral Art: Integrating arttherapy, family therapy, and neuroscience, Contemporary Family Therapy: An International Journal, 27, 4, 545-557.
Stańko, M. (2008a). Arteterapia jako metoda profesjonalnej pomocy chorym na nowotwory. Współczesna Onkologia 12 (3), 148-152.
Stańko, M. (2008b). Odbiorcy, metody i efekty arteterapii- synteza badań. W: W. Karolak, B. Kaczorowska (red.), Arteterapia w medycynie i edukacji. Łódź: Wydawnictwo WSHE.