Muzykoterapia małych dzieci w Wielkopolsce – Joanna Dąbrowska

Muzykoterapia małych dzieci na terenie Wielkopolski z roku na rok wzbudza coraz większe zainteresowanie. W latach poprzednich ośrodków oraz placówek ujmujących w swoich programach zajęcia muzykoterapeutyczne było znacznie mniej. Obecnie muzykoterapia staje się coraz bardziej „popularna” i traktowana nowatorsko. Jest także ofertą atrakcyjną dla rodziców małych dzieci, którzy dopiero zaznajamiają się z jej metodami, efektywnością.

Coraz częściej muzykoterapia prowadzona jest na terenach Wielkopolski przez specjalistów, których jednak wciąż jest mało. Ze względu na brak określonych wymogów zawodu muzykoterapeuty zdarza się, że osoby, które nie posiadają uprawnień prowadzą zajęcia muzykoterapii, co czasami zaciera ich prawdziwy obraz oraz cel. Istnieją także inne trudności, z którymi zmagają się terapeuci, gdyż ze względów finansowych nie wszystkie miejsca, w których odbywają się zajęcia wyposażone są w instrument (np. pianino) – najłatwiej dostępny i rozpowszechniony jest zestaw dziecięcych instrumentów perkusyjnych.

Jednak muzykoterapia mimo przeszkód rozwija się prężnie i stopniowo. Coraz więcej metod muzykoterapeutycznych jest wprowadzanych do zajęć, dzięki czemu terapeuci osiągają lepszy stopień komunikacji z małymi pacjentami, coraz częściej zauważalne stają się postępy w rozwoju, pozytywne i korzystne zmiany zachodzące w zachowaniu dziecka w aspekcie ogólnorozwojowym.

Obecnie na terenie Wielkopolski zajęcia muzykoterapii dla małych dzieci prowadzone są m.in. w takich miastach jak Poznań, Piła, Luboń, Mosina, Pobiedziska, Kalisz, Kostrzyn Wielkopolski, Ostrów Wielkopolski, Gostyń, Owińska, Kiekrz.

            Zajęcia muzykoterapii dla dzieci do pierwszego roku życia odbywają się w żłobkach, prywatnych pracowniach muzycznych, (np. Rozwijające Pracownie Muzyczne „Pozytywka” w Poznaniu), klubach „Malucha”, rozpowszechnione są także zajęcia umuzykalniające z elementami muzykoterapii, na które uczęszczają dzieci wraz z rodzicami do Osiedlowych Domów Kultury lub na przykład do Centrum Kultury Zamek w Poznaniu.

Muzykoterapia dla niemowląt opiera się na ćwiczeniach uwrażliwiających dziecko na dźwięk, jego barwę, dynamikę. Dziecko poznaje instrumenty także za pomocą zmysłu dotyku. Pośród najczęściej używanych instrumentów spotyka się dzwoneczki, bębenki, grzechotki, itp. Rodzic z aktywną pomocą terapeuty pełni podczas zajęć rolę przewodnika po świecie dźwięków. Ćwiczenia muzyczno-ruchowe pozwalają na wspólną zabawę dzieci z rodzicami, gdzie poprzez noszenie, podskoki, obroty z dziećmi, rodzice wzmacniają więź emocjonalną z dzieckiem, sprawiając mu przy tym wielką radość. Zajęcia zawierają również elementy masażu (tzw. „masażyki”), ćwiczenia rozwijające koordynację ruchową, jak również umiejętność chwytania przedmiotów przez dziecko (rekwizytów, instrumentów), elementy śpiewu z akompaniamentem instrumentalnym, śpiewu przy jednoczesnym kołysaniu dziecka dającym poczucie bezpieczeństwa, a także element relaksu, który odbywa się na specjalnie wcześniej przygotowanych poduszeczkach. Relaks realizowany jest w połowie zajęć trwających godzinę, przy akompaniamencie muzyki relaksacyjnej lub/i klasycznej z elementami odgłosów natury, elementami oddziaływania na zmysły, podczas którego mamy karmią, kołyszą na kolanach lub przewijają swoje pociechy.

            Zajęcia muzykoterapeutyczne dla dzieci od pierwszego do trzeciego roku życia obejmują więcej ćwiczeń rozwijających sprawność ruchową maluchów. Dzieci poruszają się we wspólnym pulsie muzycznym wędrując po sali z rodzicem, naśladują odgłosy natury, zwierząt, bawią się wspólnie z innymi uczestnikami. Dzieci w tym wieku chętniej grają na instrumentach, docierają do zróżnicowanych źródeł dźwięku, szybciej nawiązują relacje z rówieśnikami, przełamują bariery nieśmiałości, stają się bardziej wrażliwe i empatyczne, np. głaszczą rodzica, czy witają się z innymi dziećmi, zgodnie z tekstem śpiewanej wspólnie piosenki. W połowie zajęć również zastosowany jest relaks, jako czas na odpoczynek przed kolejnymi elementami zajęć, a także wizualizacje. Dzieci po szybkim zregenerowaniu sił chętnie bawią się z innymi uczestnikami do końca trwania zajęć.

Naprzemiennie stosowane są elementy aktywizujące i uspakajające. Każdemu elementowi przyporządkowana jest odpowiednio dobrana muzyka kompozytorów epoki baroku, klasycyzmu, romantyzmu, a także współczesna, jak również specjalnie opracowane aranżacje muzyczne, (np. z głosem dziecięcym, odgłosami dziecięcych zabawek, odgłosami natury lub w postaci jazzowych rytmów z dziecięcą grzechotką w tle).

Dla maluchów w tym wieku, starszego rodzeństwa oraz rodziców organizowane są w Poznaniu koncerty, podczas których dzieci mogą odkrywać terapeutyczną moc muzyki słuchając wykonań brzmiących „na żywo”, a także podziwiać grę niewiele starszych od nich dzieci, stawiających swoje pierwsze kroki na scenie.

            Dzieci przedszkolne, pełnosprawne, uczestniczą w zajęciach z elementami muzykoterapii, z zastosowaniem systemów C. Orff’a, E.J. Dalcroze’a, ćwiczeń muzyczno-ruchowych, zabaw, korowodów, elementów tańca. Także relaks, oddziaływanie na zmysły pomaga dzieciom odprężyć się, pozbyć lęków, czy stresu. Starsze dzieci przedszkolne uczestniczą w godzinnych zajęciach same, bez udziału rodziców. Ciekawym elementem podczas zajęć są krótkie i proste improwizacje ruchowe lub instrumentalne. Orff podkreślał, iż: „przetwarzanie na ruch improwizowanych przez dzieci rytmów pozwala dzieciom realizować się w sposób twórczy, rozwijający pamięć muzyczną, zautomatyzowanie, niezależność ruchów, wyzwolić ich ekspresję i indywidualność artystyczną” (Krauze-Sikorska, 2006, s. 80). Stąd również znaczącą rolę odgrywa podczas zajęć miła atmosfera dająca dziecku poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, radości tworzenia, integracji w grupie. Także według Dalcroze’a, w momencie gdy na zajęciach pojawia się element radości, dzieci, szybciej przyswajają wiedzę i lepiej się uczą nowych rzeczy. Dlatego kompozytor nazwał swoje ćwiczenia rytmiczne „grami” (Juntunen, Westerlund, 2001).

            Dzieci przedszkolne o specjalnych potrzebach, nadpobudliwe psychoruchowo, z zespołem Downa, autystyczne, z porażeniem mózgowym, niepełnosprawne pod względem fizycznym, intelektualnym, psychicznym, uczestniczą w zajęciach muzykoterapii głównie w przedszkolach specjalnych, gdzie zajęcia dostosowywane są do potrzeb małych pacjentów i odbywają się w towarzystwie rodziców i terapeutów. Głównym celem jest stymulacja rozwoju dzieci za pomocą różnorodnych metod jak m.in. elementy systemu C. Orffa, elementy Ruchu Rozwijającego W. Sherborne, Metody Dobrego Startu, Metody Dennisona, elementów   metod oddziaływania na zmysły dziecka. Zajęcia trwają krócej niż u zdrowych dzieci, zazwyczaj pół godziny zegarowej. Muzykoterapeuta korzysta podczas zajęć z różnego rodzaju pomocy dodatkowych, kolorowych rekwizytów.

            Muzykoterapia połączona jest także z elementami sztuk plastycznych w formie warsztatów arteterapeutycznych przeprowadzanych przez terapeutów w stowarzyszeniach działających na rzecz dzieci niepełnosprawnych lub stanowi osobny warsztat w cyklu warsztatów arteterapeutycznych, np. w Stowarzyszeniu Na Rzecz Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej w Pobiedziskach, Kostrzynie Wielkopolskim, Ostrowie Wielkopolskim, zajęciach organizowanych w Przedszkolach Specjalnych, m.in. Gostyniu, Mosinie, Ośrodkach Dla Dzieci Niepełnosprawnych na terenie Wielkopolski.

            Również w szpitalach m.in. Poznaniu, Kiekrzu, na oddziałach rehabilitacji, onkologii, neurologii prowadzone są warsztaty muzykoterapii przez specjalistów, a także wolontariuszy. W Poznaniu mieści się Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci, nazywany Domem Słońca, gdzie dla dzieci niepełnosprawnych intelektualnie prowadzone są, oprócz zajęć rehabilitacyjnych, ruchowych, logopedycznych, zajęcia muzykoterapeutyczne.

Spoglądając na powyższy opis można stwierdzić, iż muzykoterapia małych dzieci na terenach Wielkopolski dynamicznie się rozwija. Powstaje coraz więcej ośrodków, placówek dla dzieci niepełnosprawnych, pojawiają się nowe możliwości uczestnictwa w terapii, w tym „muzykoterapii dla kobiet w ciąży”, która staje się coraz bardziej powszechna. Wydaje się, że najważniejszym kierunkiem działania w obecnej sytuacji powinno być dążenie do określenia standardów dla muzykoterapeutów, a także popularyzacja muzykoterapii, jako efektywnej formy rozwoju i terapii.

Warto pamiętać, iż kształtujemy osobowość dziecka już od najmłodszych lat jego życia, dlatego tak ważne jest, by terapia, której poddawane są dzieci była prowadzona w możliwie najbardziej profesjonalny sposób. Nie można również zapomnieć o najcenniejszej rzeczy na świecie, jaką jest… uśmiech dziecka.