Obserwacja postępów terapii logopedycznej na podstawie rysunków artysty malarza po przebytym udarze niedokrwiennym o podłożu kardiogennnym. Opis przypadku
Maria Mielnik
Streszczenie. Udar mózgu jest uznawany za trzecią przyczynę zgonów na świecie. Celem pracy jest ukazanie postępów terapii logopedycznej 60-letniego, praworęcznego artysty malarza po przebytym udarze kardiogennym. Rysunki pacjenta wykorzystane były nie tyle jako jedna z form arteterapii, a jako istotny element diagnostyczny, ukazujacy postępy terapii logopedycznej. Badanie MRI wykazało liczne zmiany naczyniopochodne w obu półkulach móżdżku, w prawym konarze mózgu oraz we wzgórzu. Udar był powikłaniem drugiego zawału mięśnia sercowego. Chory dodatkowo był obciążony cukrzycą typu 2, małopłytkowością i przewlekłą chorobą nerek.
Objawom towarzyszył niedowład połowiczy lewostronny, pomijanie lewostronne, afazja (w rozpoznaniu lekarskim mieszana).
Chory przebywał w Klinice Rehabilitacji UCK, gdzie od 31.08.16 do 16.12.16 prowadzono terapię logopedyczną (48 spotkań). Początkowo można było zauważyć zaburzenia w aktualizacji nazw, zaburzenia leksji, grafii i kalkulii. Poprawa następowała wraz z postępami w rehabilitacji ruchowej. Chory nie był w stanie rysować z wyobraźni – jedynie szkicował linię brzegową, morze i horyzont . Było to działanie rutynowe. Udar niedokrwienny negatywnie wpłynął na możliwości twórcze i odtwórcze artysty,które wiążą się z myśleniem i fluencją słowną (Pąchalska 2007, s. 32-37).
Pacjent powtórnie miał ćwiczenia logopedyczne w Klinice Rehabilitacji od 06.07.17 do 20.07.17r. W dalszym ciągu utrzymywało się obniżenie fluencji słownej i brak umiejętności rysowania z wyobraźni. Chory rysował to, co widział w pobliżu – trzeba było podawać temat pracy.
Słowa kluczowe: udar kardiogenny, móżdżek, wzgórze, wyobrażenia twórcze, pomijanie stronne, afazja
Observation of logopedic therapy progress based on drawings of painter artist after cardiogenic stroke. Case study
Abstract. Stroke is the third cause of death worldwide. The aim of this case study is to present a logopedic therapy progress of 60-year-old right handed artist painter suffering from a cardiogenic stroke. The progres of the therapy is illustrated by the patient’s drawings.
MRI shows many vascular changes in both cerebellum hemispheres, right cerebral peduncle and thalamus. Patient’s stroke was a complication after a second myocardial infarction. In addition patient was diabetic type 2, thrombocytopenic, and had chronic kidney disease. Symptoms were accompanied by left hemiplegia, left hemispatial neglect and mixed aphasia (medical diagnosis). Patient had 48 individual meetings of speech therapy in the Rehabilitation Clinic of the Medical University Centre Gdańsk from 31.08.2016 to 16.12.2016. Initially, there was the inability to name people and objects (the individual is able to describe the object, bur cannot provide the name) and lexia, graphia, calculia disorders. The improvement followed with progress in motor rehabilitation.
Patient was not able to draw from the imagination – only sketched costline, the sea and horizon. It was a routine activity. A grave ischemic stroke negatively affected creativity and ability of artistic imagination (creative ideas are connected with thinking and verbal fluency).
Patient returned to the Rehabilitation Clinic after 7 months. There was still a reduction in verbal fluency and lack of imaginative skills.
Key words: cardiogenic stroke, cerebellum, thalamus, creative imaginery, hemispatial neglect, aphasia
Wstęp. Doniesienia dotyczące analizy ryzyka wystąpienia udaru niedokrwiennego mózgu wykazują, że są one na trzecim miejscu jeżeli chodzi o przyczynę zgonów i często prowadzą do trwałego kalectwa. Wykazano tez, że nadciśnienie tętnicze jest najczęstszym czynnikiem ryzyka udaru mózgu (Banecka-Majkutewicz , Dobkowska, Wichowicz 2005).
Innymi czynnikami stwarzającymi predyspozycje do jego wystąpienia są: migotanie przedsionków, choroba niedokrwienna serca, otyłość, dyslipidemia oraz cukrzyca, która pogarsza również rokowania w momencie wystąpienia udaru (Kropiwnicka, Drzewoski, 2001).
Przebyte incydenty mózgowe mają również wpływ na zaburzenia mowy i języka oraz mogą dotknąć ludzi w każdym wieku. Takie osoby zostają pozbawione możliwości komunikowania się z otoczeniem i często spotykają się z brakiem zrozumienia. Uszkodzenia centralnego układu nerwowego mogą też wpłynąć na twórcze i odtwórcze zdolności pacjenta, zawodowo związanego z tworzeniem sztuki.
Cel pracy. Celem pracy jest przedstawienie przebiegu terapii logopedycznej 60-letniego artysty malarza po przebytym udarze kardiogennym, ilustrowanej jego rysunkami przed rozpoczęciem ćwiczeń, podczas ich trwania oraz po zakończeniu.
Przebieg rehabilitacji w Klinice Rehabilitacji UCK w Gdańsku
Pacjent, z zawodu artysta malarz, praworęczny, wówczas 60-letni, doznał drugiego udaru niedokrwiennego o podłożu kardiopochodnym 14.08.2016 r (pierwszy miał miejsce w 2011 r.). Dzień wcześniej przebywał na oddziale chirurgii inwazyjnej z powodu zawału mięśnia sercowego. Wykonano wówczas angioplastykę z implantacją stentu. W wywiadzie lekarskim stwierdzono niedowład połowiczy lewostronny, mnogie półkulowe ogniska niedokrwienne CUN, chorobę niedokrwienną serca, nadciśnienie tętnicze, przewlekłą chorobę nerek, cukrzyce typu 2 i małopłytkowość. W badaniu TK głowy stwierdzono podejrzenie zmiany niedokrwiennej prawego wzgórza. Diagnostykę rozszerzono o MRI mózgowia, które wykazało liczne zmiany naczyniopochodne w obu półkulach móżdżku, w prawym konarze mózgu oraz we wzgórzu. Stosowano wówczas rehabilitację ruchową oraz logopedyczną uzyskując niewielką poprawę (14.08.16 -29.08.16). Leżący, z trudem siedzący przy asekuracji, zacewnikowany chory został przekazany do dalszej rehabilitacji w Klinice Rehabilitacji UCK w Gdańsku, gdzie pojawił się po raz pierwszy na terapii logopedycznej 31.08.2016 roku. Początkowo stan ogólny pacjenta nie pozwalał na spotkania dłuższe niż 15-20 minut. Fizjoterapeuta ćwiczący z chorym potrzebował pomocy drugiej osoby przy przemieszczaniu go z łóżka na wózek. Rehabilitację utrudniał też brak współpracy z terapeutami wynikający ze specyfiki stanu chorego. W pierwszej fazie po wystąpieniu udaru pacjenci często są splątani, mają zaburzenia koncentracji, orientacji w czasie i przestrzeni oraz nie są w stanie wykonać poleceń prostych i złożonych.
We wstępnym badaniu (test W. Łuckiego) stwierdzono zachowaną mowę spontaniczną. Pacjent podał swoje imię, nazwisko, zawód oraz miejsce zamieszkania. Nie pamiętał wcześniejszej terapii logopedycznej i nie wiedział, gdzie się znajduje. Bardzo szybko się męczył, co negatywnie wpływało na koncentrację. Chory nie był w stanie rozpoznać przedmiotów na ilustracji lub fotografii – wykorzystywano więc przedmioty „realne”, trójwymiarowe, które mógł dotknąć. Skarżył się na „pustkę w głowie”, co wynikało ze znacznie obniżonej fluencji słownej. Miał zaburzoną orientację w schemacie własnego ciała, nie wykonywał również poleceń trzy- i więcej członowych. Mowa zautomatyzowana była zachowana.
W tym początkowym okresie trudno było stwierdzić na ile pisanie, czytanie i kalkulia są zachowane. Na wszelkie prośby typu „proszę napisać… narysować twarz” itp. pacjent wykonywał następujący rysunek, co ilustruje rycina nr 1.
Ryc. 1. Rysunek wykonany podczas pierwszego spotkania 31.08.2016 r.
Lewa strona kartki jest pusta, co oznacza pomijanie lewostronne potwierdzone opinia psychologiczną w udostępnionej dokumentacji medycznej.
Obecnie do Kliniki Rehabilitacji UCK trafiają chorzy w pierwszej fazie po wystąpieniu udaru i na początku obraz zaburzeń jest bardzo zmienny. Stabilizuje się wraz z poprawą stanu ogólnego pacjenta. Okres ćwiczeń jest ograniczony, więc należy przyjąć tzw. strategię realistycznej terapii, tak aby umożliwić jej kontynuację w miejscu zamieszkania (Panasiuk, 2015).
Około 09.09.2016 r. u chorego zaczęły dominować problemy z nazywaniem przedmiotów, które objawiało się zastępowaniem nazwy omawianiem funkcji i wyglądu np. opis pędzla: „Ja wiem co to jest… ja tym maluję” (typ II wg J. Panasiuk). Nie było żadnych zaburzeń artykulacyjnych. Początkowo kontakt logiczny był zakłócony (szczególnie pod koniec ćwiczeń). Przykładowo 11.09.2016 r. na pytanie co robił przed przyjściem do logopedy, chory odpowiedział: „Udowodniłem, że potrzebne są godne, wystawne spotkania z gospodynią”. W późniejszym okresie terapii kontakt logiczny był już prawidłowy. Niekiedy zdarzały się takie opisy potraw śniadaniowych typu „białe szaleństwo – twarożek ozdobiony”, co sugeruje typ III zaburzeń nazywania (Panasiuk, 2015) .
Pacjent jest profesjonalnym artystą malarzem i nauczycielem, więc zależało mu na w miarę szybkim powrocie do pracy twórczej. Terapia była prowadzona głównie pod tym kątem, co ułatwiało ukończenie również kierunku artystycznego przez logopedę.
Rycina nr 2 przedstawia rysunek twarzy wykonany 07.09.2016 r.
Ryc. 2. Twarz – rysunek z pamięci.
Orientacje w schemacie ciała przypominano początkowo na lalce. Później wykorzystywano obrazy „Śpiąca Wenus” Giorgione i „Wenus ze zwierciadłem” D. Velázqueza. Obrazy te bardziej przemawiały do wyobraźni pacjenta niż rysunki w testach np. W. Łuckiego czy D. Szumskiej.
Rycina nr 3 ma przedstawiać rzeźbę Wenus z Milo rysowaną z pamięci. Pacjent próbował sygnować swoja pracę – można zauważyć utrzymujące się zaburzenia pisania oraz wyobrażeń wzrokowych.
Ryc. 3. Wenus z Milo – rysunek z pamięci.
Początkowo ćwiczono dorysowywanie brakujących części rysunku, co ilustruje rycina nr 4. Pacjent dorysował kotu łapy i ogon.
Ryc. 4. Dorysowywanie brakujących części rysunku.
Od strony zaburzeń językowych utrzymywała się anomia i znacznie obniżona fluencja słowna. Równolegle ćwiczono praksję konstrukcyjną i czytanie, początkowo wyrazów 1- i 2-sylabowych, pisanych w kolumnie na komputerze. Wykorzystywano też program AfaSystem firmy Harpo wspomagający terapię zaburzeń mowy chorych z afazją
Pacjent powoli robił postępy w rehabilitacji ruchowej, co również korzystnie rzutowało na poprawę funkcji poznawczych. Rycina nr 5, wykonana 28.09.2016 roku przedstawia pejzaż, co jest już łatwiejsze w interpretacji intencji autora przez odbiorcę. Lewa część kartki w dalszym ciągu jest pomijana. Widać też zaburzenia grafii w „sygnaturze” rysunku.
Ryc. 5. Pejzaż.
Rycina nr 6 przedstawia próbę skopiowania „Śpiącej Wenus” (lub „Wenus odpoczywającej” – można spotkać się z takimi tłumaczeniami tytułu dzieła). Rysunek pochodzi z 05.10.2016 roku. W tym przypadku pacjent zaczyna wykorzystywać lewą stronę kartki A4. Od strony rehabilitacji ruchowej też nastąpił postęp – pacjent samodzielnie siedział na wózku i zaczął być pionizowany.
Ryc. 6. Próba skopiowania obrazu Giorgione 05.10.2016 r.
Praca z 21.10.2016 r. także jest próbą przerysowania obrazu nieznanego autora. Przedstawia chatę w lesie.
Ryc. 7. Chata w lesie. Rysunek z 21.10.2016 r.
Powyższe rysunki pokazują, że poprawiło się postrzeganie wzrokowe, co miało istotny wpływ na postępy w czytaniu. Zaczęto wykorzystywać krótkie teksty, które z czasem przekraczały jedną stronę A4. Na prośbę pacjenta dotyczyły zagadnień związanych ze sztukami pięknymi, głównie malarstwem i rzeźbą. Również w ćwiczeniach klasyfikacji, chory wymieniał np. przedstawicieli malarstwa renesansowego czy ulubionego impresjonizmu i postimpresjonizmu. Wiele zagadnień dotyczących historii sztuki i technik plastycznych zaczęło się przypominać samoistnie. Zaburzenia amnestyczne powoli ustępowały i na pierwszy plan wysunęło się obniżenie fluencji słownej. Zaczęły dominować objawy zbliżone do afazji motorycznej dynamicznej. Pacjentowi sprawiało kłopot budowanie dłuższych wypowiedzi narracyjnych, skarżył się, że mu „brakuje słów” (przedmioty na ilustracjach, tzn. te, które widział, już nazywał prawidłowo). Posługiwał się krótkimi zdaniami i skarżył na „niemoc twórczą”. Pan O.S. jest marynistą i na prośbę o narysowanie czegoś z wyobraźni zawsze kreślił linię brzegową i morze. Często malował podobne pejzaże na zamówienie, więc można uznać to za działanie rutynowe. Rycina nr 8 z 16.11.2016 r. przedstawia jedną z takich prac.
Ryc.8. Pejzaż nadmorski.
Pod koniec listopada 2016 roku dzięki intensywnej rehabilitacji ruchowej pacjent zaczął poruszać się przy pomocy chodzika. Leksja, grafia i kalkulia również zaczęły wracać do normy. Terapia logopedyczna trwała od 31.08.16 do 16.12.16. W tym czasie odbyło się 48 indywidualnych spotkań. Równolegle była prowadzona terapia psychologiczna. W porównaniu ze stanem z końca sierpnia nastąpiła znacząca poprawa. W dalszym ciągu utrzymywał się niedowład lewej kończyny górnej, zaś od strony logopedycznej obniżenie fluencji słownej.
Pacjent wspominał, że malował kurki wodne. Rycina nr 10 przedstawia tego ptaka rysowanego z wyobraźni na prośbę terapeuty. Ptak ma zachowane podstawowe cechy wyglądu, jednak budowa i kształt dzioba odbiegają od cech tego gatunku.
Ryc. 9. Kurka wodna. 08.12.2016 r.
Wcześniejszy rysunek z 29.11.2016 r. również miał być stworzony z wyobraźni bez podania tematu. Chory narysował przedmioty, które znajdowały się przed nim na parapecie (rycina nr 10). Nie był w stanie stworzyć nic oryginalnego.
Ryc. 10. Przedmioty na parapecie. 29.11.2016 r.
Pacjent kontynuował rehabilitację ruchową i logopedyczną w miejscu zamieszkania. W lipcu 2017 r. ponownie trafił do Kliniki Rehabilitacji UCK. Tym razem pobyt był krótszy (06.07.17 – 20.07.17). Odbyło się siedem godzinnych spotkań.
Pan O.S. poruszał się już samodzielnie. Utrzymywało się obniżenie fluencji słownej. W pisaniu niekiedy dochodziło do parafazji głoskowych, często występowały drobne błędy w wyrazach zawierających samogłoski ą i ę (prawdopodobnie z powodu braku uwagi). Czytanie wróciło do normy. Rycina nr 11 pokazuje jedno z ćwiczeń, polegające na uzupełnianiu luk w tekście.
Ryc.11. Ćwiczenie pisania.
Pacjent w dalszym ciągu skarżył się „brak natchnienia”. Otrzymał zamówienie na namalowanie obrazu, ale nie był w wstanie rozpocząć jego realizacji. Jako ćwiczenie zaproponowano stworzenie szkiców scenografii do drugiego aktu baletu „Jezioro łabędzie” P. Czajkowskiego, które przedstawia rycina nr 12.
Ryc. 12. Scenografia do II aktu „Jeziora łabędziego” 20.07.2017 r.
Rycina nr 13 zawiera projekty kostiumów Odetty do II aktu tego baletu.
Ryc. 13. Projekt kostiumów do „białego” aktu „Jeziora łabędziego” 20.07.2017 r.
Dyskusja. Zagadnienia dotyczące zaburzeń mowy i języka o charakterze afazji zajmują coraz więcej miejsca w literaturze przedmiotu. Przykładowo zostały szczegółowo opisane przez J. Panasiuk w podręczniku akademickim „Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego” (Panasiuk, 2015), co na pewno ułatwia diagnozę i terapię pacjentów dotkniętych tą dysfunkcją. Omawiany przypadek praworęcznego pacjenta nie jest typowy ponieważ zmiany dotyczą obu półkul mózgowych (zmiany naczyniopochodne w obu półkulach móżdżku, w prawym konarze mózgu oraz w okolicach prawego i lewego wzgórza).
Móżdżek do niedawna był kojarzony z funkcjami ruchowymi takimi jak równowaga. koordynacja wzrokowo-ruchowa, utrzymanie właściwej postawy ciała. W 1998 r. Schmahmann i Sherman opisali zespół zaburzeń behawioralnych, które dotyczyły zaburzenia funkcji wykonawczych, pamięci i języka. Został on nazwany „poznawczo-emocjonalnym zespołem móżdżkowym (cerebellar cognitive affective syndrome – CCAS). Zauważono też, że uszkodzenie lewej półkuli móżdżku powoduje dysfunkcje wzrokowo-przestrzenne (Schmahmann i Sherman, 1998 za: Starowicz-Filip, Milczarek, Kwiatkowska, 2013, s. 24-31).
Wzgórze (thalamus) skupiało uwagę klinicystów. W 1959 r. Panfield i Roberts przedstawili koncepcje układu centrencefalicznego, wskazując na szczególną rolę wzgórza jako struktury integrującej funkcjonowanie przednich i tylnych okolic asocjacyjnych kory mózgowej. Przyczyniło to się do badań nad znaczeniem struktur wzgórza dla języka i mowy (Panfield i Roberts za: Kądzielawa, 1997, s.111-155). Ze wzgórza są wyprowadzone drogi łączące przednie i tylne obszary mowy oraz korę ruchową. Dlatego też uszkodzenia tego rejonu mogą skutkować wystąpieniem objawów transkorowej afazji motorycznej jaki i sensorycznej wraz z niedowładem połowiczym. Istnieją przypadki trudne do sklasyfikowania (20%). Jako jedną z przyczyn podaje się dwustronne uszkodzenie mózgu, gdzie może wystąpić zaburzenie orientacji wzrokowo-przestrzennej (Pąchalska 1999, s.183-194), która utrzymywała się u omawianego pacjenta na początku terapii. Konary mózgu zawierają włókna nerwowe odpowiedzialne za kontrolę napięcia mięśniowego i precyzję ruchów. Posiadają m.in. substancję przekaźnikową, istotę czarną zawierającą duże ilości dopaminy. Istota czarna jest połączona drogami nerwowymi z jądrami podstawy a od ich prawidłowej interakcji zależy hamowanie niektórych ruchów mimowolnych i prawidłowe napięcie mięśni. W pokrywce natomiast znajduje się podkorowy ośrodek wzroku (odpowiedzialny m.in.za odruch źrenicy na światło) i słuchu (Fix 1997, s.14-15, 164).
Na początku XX w. pojawiły się teorie antylokalizacyjne, do których rozpowszechnienia przyczyniły się prace K. Goldsteina. Wiązał on zaburzenia afatyczne z utratą postawy abstrakcyjnej chorego, bowiem wyrazy tracą symboliczne znaczenie i nabierają bardzo konkretne (Pąchalska 1999). W praktyce klinicznej najczęściej można u chorych zauważyć objawy mieszane i umiejętnie dostosować do nich terapię. Coraz bardziej popularne są programy komputerowe, urozmaicające żmudne ćwiczenia i ułatwiające pracę logopedom. W bezpłatnej aplikacji „Afast! Powiedz to” twórcy dla celów praktycznych podzielili ćwiczenia na trzy grupy chorych z afazją: motoryczną, sensoryczną oraz mieszaną (Szalińska-Otorowska i in. 2017). Szczegółowy podział diagnostyczny nie zawsze przekłada się na postępowanie terapeutyczne. Dla pacjenta najważniejsze są efekty terapii i dobry kontakt z logopedą.
Pacjent O.S. był „nietypowy” nie tylko ze względu na lokalizację uszkodzenia, ale też na wykonywany zawód, który wymaga twórczego działania i wyobraźni. Czym więc jest wyobraźnia? Według M. Pąchalskiej jest to „zdolność przetwarzania i/lub tworzenia w umyśle różnorodnych obrazów pojawiających się samoistnie lub w reakcji na określone bodźce, przy czym proces ten zawsze przebiega w określonym czasie” (Pąchalska 1999, s. 183-184). Artystów cechują wyobrażenia twórcze, złożone (szczególnie w sztuce abstrakcyjnej). W „Afazjologii” badaczka opisała przypadek znanej malarki Krystyny Habury, która w 1990 r. doznała udaru prawopółkulowego z lewostronnym niedowładem połowiczym, śladową afazją, agrafią i utratą umiejętności malowania. Pierwsze prace wykonane po zachorowaniu pokazują także utratę stylu. Różnorodna i wielomiesięczna terapia częściowo przywróciła zdolność tworzenia. Podobnie jak pan O.S. w czasie ćwiczeń wykonywała szkice węglem i ołówkiem, ponieważ była to czynność zautomatyzowana. Również skarżyła się na „dziurę w mózgu” (Pąchalska 1999, s.183-194). Wyobraźnia jest istotnym elementem pamięci i myślenia (Pąchalska 2007, s.32-37). Każdy artysta ma swój sposób wyrażania siebie, swój styl. Gdzie zatem umieścić artyzm? Każdy mózg jest inny i trudno zaszufladkować artystów, którzy z zasady dążą do indywidualności i niepowtarzalności.
Jak wspomniałam wcześniej, w Klinice Rehabilitacji UCK okres terapii jest ograniczony (ograniczone są również materiały i sprzęt do ćwiczeń – są kupowane we własnym zakresie) i okres obserwacji pacjenta również nie jest tak długi jak w przypadku rehabilitacji ambulatoryjnej. Pan O. S. Ponownie pojawił się na oddziale rehabilitacyjnym po siedmiomiesięcznej przerwie co dało możliwość porównania postępów rehabilitacyjnych. Przegląd rysunków z całego okresu indywidualnie dobranych ćwiczeń pokazuje, że nastąpiła duża poprawa. Chory jednak w dalszym ciągu ma problemy z rysowaniem „od siebie” (poza rutynowym schematem linii brzegowej, morza i horyzontu). Najchętniej wykonuje prace po zasugerowaniu ich tematyki. Komunikacja werbalna wróciła do normy – pacjent bez problemu daje sobie radę w codziennym życiu. Do normy wróciło też rozumienie metafor i co się z tym wiąże, poczucie humoru.
Ćwiczenia na oddziale szpitalnym są tylko wstępem do ich kontynuacji w miejscu zamieszkania. Dlatego ważne jest zapewnienie bezpłatnej i długoterminowej terapii logopedycznej w warunkach ambulatoryjnych. W praktyce jest to utrudnione, więc wszelkie inicjatywy jak np. stworzenie darmowego programu komputerowego „Afast! Powiedz to” są bezcenne.
Wnioski:
Bibliografia
Banecka-Majkutewicz Z., Dobkowska M., Wichowicz H. (2005) Analiza czynników ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu. „Annales Academiae Medicinae Gedanensis”, vol. 35, s. 207-216.
Fix J. D. (1997) Neuroanatomia. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner. Wrocław.
Kądzielawa D. (1997) Zaburzenia językowe po uszkodzeniach struktur podkorowych mózgu. W: A. Herzyk, D. Kądzielawa (red.) „Związek mózg – zachowanie w ujęciu neuropsychologii klinicznej”. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Lublin, s.111-155.
Kropiwnicka A., Drzewoski J. (2001) Udary mózgu u chorych na cukrzycę. „Diabetologia Praktyczna”, vol. 2, nr 3, s. 183-189.
Panasiuk J. (2015) Postępowanie logopedyczne w przypadkach afazji. W: S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak (red.) „Logopedia. Standardy postepowania logopedycznego”. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Lublin, s. 869-916.
Pąchalska M. (1999) Afazjologia. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa, Kraków.
Pąchalska M. (2007) Neuropsychologia kliniczna. Urazy mózgu. Tom 2. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.
Starowicz-Filip A., Milczarek O., Kwiatkowska S. (2003) Rola móżdżku w regulacji funkcji poznawczych – ujęcie neuropsychologiczne. „Neuropsychiatria i Neuropsychologia”, vol. 8, nr 1, s. 24 -31.
Szalińska-Otorowska M., Ledwoń D., Kręcichwost M., Miodońska Z., Mrozowski K. (2017) Wykorzystanie komputera w terapii polisensorycznej osób z afazją – program „Afast! Powiedz to”. „Forum logopedyczne”, nr 25, s. 205-215.
Informacja o Autorze:
Maria Mielnik całe życie związana z Gdańskiem. W tym mieście rozpoczęła naukę w Państwowej Szkole Muzycznej I i II st. im. F. Nowowiejskiego w klasie fortepianu. Jest absolwentką Akademii Muzycznej im. S. Moniuszki na wydziale wokalno-aktorskim i Podyplomowego Studium Logopedycznego na Uniwersytecie Gdańskim. Pracę zawodową poświeciła logopedii. W 2011 r. obroniła pracę doktorską na wydziale lekarskim Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego uzyskując tytuł doktora nauk medycznych. Obecnie jest pracownikiem Kliniki Rehabilitacji Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdańsku oraz Zakładu Zrządzania w Pielęgniarstwie Katedry Pielęgniarstwa GUMed.
W pracy z pacjentami i studentami w dużej mierze korzysta z umiejętności zdobytych na studiach muzycznych, które nierzadko są głównym narzędziem terapeutyczno-dydaktycznym.
dr n. med. Maria Mielnik
Zakład Zarządzania w Pielęgniarstwie
Katedry Pielęgniarstwa Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego
Dębinki 7, 80- 211 Gdańsk
tel.: 58 349 19 80
Klinika Rehabilitacji Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdańsku
Al. Zwycięstwa 30, 80-219 Gdańsk
tel.: 58 347 29 63
e-mail: marmi7@gumed.edu.pl
Dodaj komentarz